भान्छामा सहजै पाइने दालचिनी: यसकारण छ स्वास्थ्यका लागि फाइदाजनक !

दालचिनी सबैले चिने जानेकै मसला हो । हाम्रो भान्छामा गरम मसलाको रुपमा यो पनि समावेश हुने गर्छ । परापूर्व कालदेखि नै आयुर्वेदमा दालचिनीलाई बहुउपयोगी, बहुहितकारी मानिँदै आएको छ । दालचिनी (Cinnamomum verum) एक महत्वपूर्ण मसला हो, जसलाई विशेषत: यसको सुगन्ध, स्वाद, र औषधीय गुणहरूको लागि प्रयोग गरिन्छ। यसको प्रयोग प्राचीन कालदेखि नै आर्युवेद, यूनानी चिकित्सा, र परम्परागत औषधिहरूमा भएको छ। दालचिनीको मुख्यतः दुई प्रजातिहरू लोकप्रिय छन्— सिनामोनम् वेरम (Ceylon cinnamon) र सिनामोनम् क्यासिया (Cassia cinnamon)। ‘सेलोन दालचिनी’ लाई प्राय: असली दालचिनी मानिन्छ भने ‘क्यासिया दालचिनी’ बढी प्रयोग हुने प्रजाति हो।

आधुनिक विज्ञानले पनि यसको फाइदाबारे स्वीकारिसकेको कुरा हो । विभिन्न वैज्ञानिक अनुसन्धानहरुले पनि त्यस कुरालाई पुष्टि गरिसकेको कुरा हो ।

दालचिनीमा प्रशस्त मात्रामा एन्टिअक्सिडेन्टहरू, भिटामिन A, C, K, क्याल्सियम, म्याग्नेसियम, पोटासियम, फाइबर, आइरन लगायतका पोषक तत्त्वहरू पाइन्छन्। दालचिनीका विविध औषधीय गुणहरुको अलावा Polyphenols नाम गरेको एन्टिअक्सिडेन्ट तत्व पनि पाइन्छ ।  यसले हाम्रो शरीरलाई विभिन्न हानिकारक अवस्थाबाट जोगाउने तथा रोग लाग्नबाट बचाउने काम गर्छ ।

तेजपत्ताको रुखको भित्री बोक्राबाट प्राप्त हुने दालचिनीमा Cinnamaldehyde नाम गरेको यौगिक हुन्छ । दालचिनीमा प्राकृतिक रुपमा पाइने त्यही यौगिकले दालचिनीलाई विशिष्ट स्वाद प्रदान गरेको तथा औषधीय गुणसहितको विशेष हितकारी बनाएको हो ।

स्वास्थ्य फाइदाहरू

–दालचिनीमा अत्यधिक मात्रामा पाइने  एन्टिअक्सिडेन्टहरूले शरीरमा भएका हानिकारक फ्रि-र्‍याडिकल्सलाई निष्क्रिय गर्छ। एन्टिअक्सिडेन्टहरूले शरीरलाई हानी गर्ने अक्सडेन्टहरुको दुस्प्रभावहरुबाट जोगाउँछ । यसले मुटु रोग, मधुमेह, र क्यान्सर जस्ता दीर्घकालीन रोगहरूको जोखिम घटाउन मद्दत गर्दछ।

–दालचिनीले रक्तचाप र खराब कोलेस्ट्रोल (LDL) को मात्रा घटाउन मद्दत गर्छ। यसले उच्च रक्तचाप नियन्त्रणमा र मुटुसम्बन्धी रोगहरूको जोखिम घटाउन महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्न सक्छ। यसका सक्रिय यौगिकहरूले मुटुको रक्त प्रवाह सुधार गर्न र हृदयघातको जोखिम घटाउन मद्दत गर्छ।

–दालचिनीको नियमित सेवनले शरीरमा इन्सुलिनप्रतिको संवेदनशीलता बढाउँछ । अर्थात् कुनै पनि कारणले शरीरको इन्सुलिनले काम गरिरहेको छैन भने त्यसलाई ठीक तुल्याउने काम गर्छ । इन्सुलिनले सही काम गर्दा शरीरमा चिनीको स्तर सन्तुलित राख्न मद्दत गर्दछ। विभिन्न अध्ययनहरूले देखाएका छन् कि दालचिनीले रगतमा ग्लुकोजको स्तरलाई प्रभावकारी रूपमा घटाउन सक्छ, जसले मधुमेहका बिरामीहरूको लागि उपयोगी साबित हुन सक्छ।

–दालचिनीमा एन्टिब्याक्टेरियल, एन्टिफंगल, र एन्टिप्यारासिटिक गुणहरू हुन्छन्। यसले विभिन्न किसिमका ब्याक्टेरिया र भाइरसको संक्रमणबाट हामीलाई बचाउने काम पनि गर्छ । अझ दालचिनीको तेल त विशेषत: ब्याक्टेरिया र फङ्गस विरुद्ध धेरै नै प्रभावकारी हुने गर्छ । त्यसको तेलको प्रयोगले छालाको संक्रमणबाट बच्न सहयोग पुग्छ । त्यसै गरी, दालचिनीको तेलले दाँत गिजालाई मालिस गर्ने हो भने मुखका धेरै स्वास्थ्य समस्याहरुबाट बच्न सकिन्छ ।

–दालचिनीको सेवनले पाचन प्रक्रियामा पनि निक्कै फाइदा गर्छ । यसले पेटमा ग्यास, एसिडिटी, र पेट दुखाइको समस्या कम गर्न मद्दत गर्दछ। साथै, दालचिनीमा भएको फाइबरले कब्जियत हटाउन र आन्द्राको क्रियाशीलता सुधार गर्न योगदान पुर्‍याउँछ।

–दालचिनीले मस्तिष्कको कार्यक्षमता बढाउने र न्युरोप्रोटेक्टिभ प्रभाव प्रदान गर्न सक्छ। अध्ययनहरूले यसले अल्जाइमर र पार्किन्सन रोगको लक्षणहरू कम गर्न सक्ने देखाएका छन्। सिनामाल्डिहाइडले स्नायुहरुको स्वास्थ्य सुधार गर्न र स्मरणशक्ति बढाउन मद्दत गर्दछ।

–दालचिनीमा भएका एन्टिइन्फ्लामेटरी गुणहरूले शरीरमा हुने सूजन कम गर्न मद्दत गर्दछ। यसले जोर्नी दुखाइ, आर्थराइटिस, र अन्य सुन्निने समस्याहरूलाई कम गर्न सहयोग पुर्‍याउँछ।

–दालचिनीले हाम्रो मेटाबोलिज्मलाई बढाउँछ, जसले तौल नियन्त्रणमा मद्दत गर्दछ। यसले शरीरमा बोसोलाई जम्न दिँदैन । त्यसैले दालचिनीको चिया बनाएर नियमित रुपमा सेवन गर्ने हो भने मोटोपन घटाउन सहयोगीसिद्ध हुन सक्छ ।  

–विभिन्न प्रारम्भिक अनुसन्धानले दालचिनीमा क्यान्सरविरोधी गुणहरू भएको संकेत गरेका छन्। विशेषगरी, सिनामाल्डिहाइडले क्यान्सरको कोषहरूको वृद्धि रोक्न मद्दत गर्ने क्षमता देखाएको छ। यद्यपि, यसबारे थप अनुसन्धान आवश्यक छ।

अपनाउनुपर्ने सावधानी:

दालचिनीको अत्यधिक सेवन गर्नबाट भने बच्नु पर्छ । खासगरी त्यसमा पाइने कुमारिन नामक यौगिकको बढी मात्राले हाम्रो कलेजोमा नोक्सानी पुर्‍याउन सक्छ । कुनै पनि रोगजन्य समस्या भएकाहरुले दालचिनीलाई औषधीको रुपमा प्रयोग गर्नु अघि चिकित्सकसँग परामर्श लिनु महत्त्वपूर्ण हुन्छ । अझ गर्भवती महिला र औषधि सेवन गरिरहेका व्यक्तिहरूले त चिकित्सकको सल्लाहबेगर यसलाई औषधीय प्रयोजनमा पटक्कै प्रयोग गर्नु हुँदैन ।

निष्कर्षमा भन्दा, दालचिनी एक शक्तिशाली प्राकृतिक मसला हो, जसले हामीलाई विभिन्न खालका स्वास्थ्य फाइदाहरु प्रदान गर्न सक्छ । खासगरी यसको एन्टिअक्सिडेन्ट, एन्टिमाइक्रोबियल, र मेटाबोलिक लाभ प्रदान गर्ने गुणहरू कारण शरीरलाई स्वस्थ राख्न र विभिन्न रोगहरूबाट जोगाउन यो उपयोगी हुन सक्छ । सामान्यत: रसायनवेगरको प्राकृतिक गुण हुने दालचिनीको प्रयोग सुरक्षित नै हुने गर्छ । तर यसलाई औषधीकै रुपमा उपयोग गर्नका लागि चाहिँ सम्बन्धित विषयका विज्ञ चिकित्सकसँग परामर्श लिनु जरुरी छ ।