कालजयी कृतिहरुका रचनाकार लीलबहादुर क्षेत्रीको अवसान

प्रसिद्ध नेपाली साहित्यकार लीलबहादुर क्षेत्रीको  भारतीय राज्य असमको गुवाहाटीमा ९२ वर्षकोउमेरमा निधन भएको छ।

सन् १९३३ मार्च १ मा जन्मिएका लील बहादुर क्षेत्री  १९५७ मा प्रकाशित 'बसाइ' उपन्यासबाट चर्चामा आए, जसले सामन्ती शोषणका कारण पीडित गरीब गाउँलेहरूको दुःखको कथा प्रस्तुत गर्दछ। यो उपन्यास त्रिभुवन विश्वविद्यालय, नेपालको पाठ्यक्रममा समावेश गरिएको छ, जसले यसको साहित्यिक र सांस्कृतिक महत्त्वलाई दर्शाउँछ। यो उपन्यास लेख्दा उनि केवल २४ बर्ष मात्रका थिए।

सन् १९८७ मा, उनले 'ब्रह्मपुत्रको छेउछाउ' (१९८६) उपन्यासका लागि साहित्य अकादमी पुरस्कार प्राप्त गरेका थिए, जसले असममा रहेका नेपाली प्रवासीहरूको अनुभवलाई चित्रण गर्दछ। २०१६ मा, उनले नेपाली भाषा र साहित्यमा उल्लेखनीय योगदानका लागि प्रतिष्ठित जगदम्बा श्री पुरस्कार प्राप्त गरे। भारत सरकारले २०२० मा उनलाई साहित्य र शिक्षामा योगदानका लागि पद्मश्री पुरस्कार प्रदान गर्यो। यो उपन्यासलाई उनको चर्चित उपन्यास बसाइको दोश्रो भागको रुपमा पनि हेर्ने गरिन्छ।

पहिलोपटक वि.सं. २०२३ (सन् १९६६) मा प्रकाशित भएको लीलबहादुर क्षेत्रीद्वारा लिखित ‘बसाइँ’ नेपाली साहित्यको एक कालजयी उपन्यास मानिन्छ । नेपाली समाजमा देखिएको आर्थिक, सामाजिक, सांस्कृतिक, तथा राजनैतिक परिवर्तनका कारण गाउँलेहरूको बाध्यतापूर्ण बसाइँसराइलाई यथार्थपरक ढंगले चित्रण गर्ने यो उपन्यासले नेपालको ग्रामीण जीवनमा हुने सामाजिक शोषण, जातीय भेदभाव, भूमिहीनताको समस्या, निरक्षरताको प्रभाव, र न्यून आर्थिक अवसरका कारण किसानहरू आफ्नो थातथलो छोड्न बाध्य हुने यथार्थलाई मार्मिक ढंगले चित्रित गर्दछ ।

उपन्यासको केन्द्रिय विषय बसाइँसराइ र त्यसका पात्रहरू धने, मैना, झुमा, रिकुटे लगायतका किसान वर्गका मानिसहरू आर्थिक, सामाजिक र प्राकृतिक समस्याका कारण आफ्नो गाउँ छोडेर तराईतिर बसाइँ सर्न बाध्य भएको घटनालाई त्यसमा मार्मिक ढङ्गले चित्रित गरिएको छ । उपन्यासमा जातीय विभेद, आर्थिक शोषण र भू-मालिकहरूको अत्याचार, महिला शोषण र लैंगिक असमानता,  बसाइँसराइका कारण हुने सांस्कृतिक संक्रमण तथा प्राकृतिक प्रकोप र त्यही कारण गाउँलेहरू बसाइँ सर्न बाध्य हुने कुरालाई मिहीन ढङ्गले संप्रेषण गरिएको छ ।

नेपाली समाजको यथार्थ चित्रण गर्ने उपन्यासहरूमध्ये एक बसाइँले गरिब, श्रमिक वर्ग र जातीय रूपमा विभाजित समाजको चित्रण गरेर नेपाली साहित्यलाई यथार्थवादी धारमा ल्यायो। नेपाली साहित्यमा लीलबहादुर क्षेत्रीको ‘बसाइँ’ उपन्यासको प्रभाव निकै गहिरो छ, जसले यथार्थवादी लेखनलाई अघि बढाउनुका साथै समाज सुधारको पक्षमा जनचेतना फैलाएको छ। यस उपन्यासले नेपाली साहित्यमा बसाइँसराइको पीडा बुझ्नका लागि एक ऐतिहासिक कोसेढुंगा स्थापित गरेको छ।

लीलबहादुर क्षेत्रीका रचनाहरूले नेपाली साहित्यमा संघर्ष र मानव सहनशीलताको सार प्रस्तुत गरेका छन्। बसाइँ लगायत नेपाली साहित्यको कालजयी कृतिहरुका रचनाकार क्षेत्रीको निधनले नेपाली साहित्यमा ठूलो क्षति पुगेको छ।

एजेन्सीहरुको सहयोगमा । तस्विर: पत्रकार तीर्थ कोइरालाको फेसबुकबाट