मानिसले कहिलेदेखि खेतीपाती थाले होलान् ?

मानिसले कहिलेदेखि खेतीपाती गर्न थाले होलान् ? यस प्रश्नको उत्तरमा अहिलेसम्म स्वीकार्य मान्यता के हो भने, मानिसले घुमन्ते जीवनशैली छाडेर स्थायी बसोबास गर्ने प्रक्रियाको थालनी गरेपछि खेतीपातीको शुरुवात भएको हो । तर हालसालै प्रकाशित एक अध्ययन रिपोर्टले सो कुरालाई चुनौती दिएको छ ।

Proceedings of the National Academy of Sciences (PNAS) मा प्रकाशित यो अध्ययनले दावी गरेअनुसार मानिसहरूले एकै ठाउँमा बसोबास गर्न थालेपछि मात्र खेतीपाती सुरु गरेका होइनन्। बरु, खेतीपातीको विकास घुमन्ते जीवनशैली छोडेर स्थायी बसोबास गर्ने प्रक्रियासँगै समानान्तर रूपमा अगाडि बढेको थियो।

अहिलेसम्मको मान्यताअनुसार मानिसहरूले पहिले स्थायी गाउँहरू बनाए र त्यसपछि अन्न उब्जाउन थाले। तर, यो नयाँ अध्ययनले पुरातन अन्न भण्डारण गर्ने ठाउँहरूको प्रमाणहरू विश्लेषण गरेको छ र यो निष्कर्षमा पुगेको छ कि घुमन्ते शिकारी-संग्रहकर्ताहरूले पनि मौसमी रूपमा एकै ठाउँमा भेला भएर अन्न प्रशोधन र भण्डारण गर्थे।

यस अध्ययनले भूमध्यसागरको पूर्वी क्षेत्रमा रहेको लगभग १३,००० वर्ष पुरानो पुरातात्त्विक उत्खनन स्थलको अध्ययन गरेको थियो। त्यहाँ अनुसन्धानकर्ताहरूले साना गोलाकार संरचनाहरू भेट्टाए, जुन अन्न भण्डारण गर्न प्रयोग भएको हुनसक्छ। त्यस आधारमा उनीहरुले के निष्कर्ष निकालेका छन् भने प्राचीन मानिसहरूले स्थायी बसोबास गर्नुभन्दा धेरै पहिले नै अन्नलाई महत्व दिन थालिसकेका थिए र त्यसलाई व्यवस्थापन गर्ने तरिकाहरू विकास गरिरहेका थिए।

उक्त अध्ययनको निष्कर्षले खेतीपातीको उत्पत्तिको बारेमा हाम्रो बुझाइलाई चुनौती दिएको छ। अध्ययनका अनुसार,  खेतीपाती कुनै एक क्षणमा भएको क्रान्ति नभई लामो र बिस्तारै भएको प्रक्रिया थियो, जुन मानिसहरूको जीवनशैली र सामाजिक संरचनामा आएको क्रमशः परिवर्तनसँग जोडिएको थियो। घुमन्ते जीवनशैलीबाट स्थायी जीवनशैलीमा सर्ने क्रममा नै खेतीपातीले महत्वपूर्ण भूमिका खेलेको थियो, तर यो दुई प्रक्रिया एकअर्कासँग अन्तरसम्बन्धित थिए।

बाथ विश्वविद्यालयको उक्त नयाँ अध्ययनले मानव जातिको खेतीपातीमा फड्को मार्ने कथालाई पुनर्लेखन गरेको छ। यस अध्ययनले वातावरणीय परिवर्तनको सट्टा मानव अन्तरक्रिया (प्रतियोगिता, आप्रवासन, र सांस्कृतिक आदानप्रदान) ले करिब १२,००० वर्षअघि कृषिको विस्तारलाई कसरी प्रभाव पार्यो भन्ने कुरामा जोड दिएको छ।

यस अध्ययनले कृषिको उत्पत्तिको बारेमा पहिलेका वातावरणीय कारणहरूलाई प्राथमिकता दिने धारणाहरूलाई चुनौती दिएको छ। अनुसन्धानकर्ताहरूले सिकारी-शिकार (predator-prey) मोडेल प्रयोग गरी प्रारम्भिक कृषकहरू र आखेट-सङ्कलकहरू बीचको अन्तरक्रियाको अध्ययन गरेका हुन् ।

उक्त अध्ययनले पत्ता लगाएअनुसार, कृषि समाजहरू आप्रवासन, प्रतिस्पर्धा र सांस्कृतिक आदानप्रदानमार्फत फैलिएका थिए, जसले आखेट-सङ्कलकहरूको जीवनशैली र वातावरणसँगको सम्बन्धलाई परिवर्तन गर्‍यो। बाथ विश्वविद्यालयका डा. हाभियर रिभासका अनुसार, यो अध्ययनले प्रागैतिहासिक समाजहरूप्रति नयाँ दृष्टिकोण प्रस्तुत गर्दछ र जनसंख्या वृद्धिले इतिहासलाई कसरी आकार दियो भन्ने कुराको अनुसन्धान गर्दछ।

अनुसन्धानकर्ताहरूले यो मोडेललाई थप विस्तृत क्षेत्रहरूमा परीक्षण गर्ने र विगतमा जनसंख्याहरू कसरी अन्तरक्रिया गर्थे भन्ने बुझ्नका लागि यसलाई एक मानक उपकरणको रूपमा विकास गर्ने योजना बनाएका छन्, जसले कृषिको रूपान्तरण लगायत इतिहासका अन्य महत्वपूर्ण कालखण्डहरूबारे नयाँ दृष्टिकोण प्रदान गर्नेछ।

सामग्री स्रोत: https://scitechdaily.com