नाइल नदीका गोहीको स्वास रोक्न सक्ने अद्भूत क्षमता !

सबैलाई थाहा भएकै कुरा हो– गोही पानीमा बस्ने जीव हो । यो पानीभित्र डुबेर बस्ने गर्छ । सामान्य अवस्थामा यो पानीभित्र १५ देखि ३० मिनेटसम्म स्वास रोकेर बस्न सक्छ । तर नाइल नदीका गोही (Crocodylus niloticus) भने पानीमुनि लामो समयसम्म अर्थात करीब २ घण्टासम्म पनि श्वास रोकेर बस्न सक्छ ।खासगरी, शिकार नगरिरहेको बेला वा निष्क्रिय रहेको बेलामा यसले त्यसरी त्यति लामो समयसम्म सास रोकेर पानीभित्रै रहन सक्छ  । खासगरी, गोहीले आफ्नो ऊर्जा बचाउनु वा कुनै खतराबाट बच्नुपर्दा यसरी दुई घण्टासम्म पानीमुनि श्वास रोकेर बस्न सक्छ।तर, यस्तो अवस्था सामान्य होइन। यसका लागि गोही पूर्ण रूपमा निष्क्रिय हुनुपर्छ।

गोही लगायत पानीमा बस्ने जीवहरुको शरीरमा अक्सिजन सञ्चय क्षमता विशिष्ट हुने गर्छ । गोहीको मांसपेशी र रगतमा रहेको मायोग्लोबिन र हिमोग्लोबिनले धेरै मात्रामा अक्सिजन सञ्चय गर्नसक्छ। त्यही कारण गोहीले सास रोकेर पानीभित्र बस्न सकेको हो ।

त्यसरी सास रोकेर पानीमुनि बस्दा गोही आफ्नो मेटाबोलिक दर निकै कम गरेर ऊर्जा बचाउँछ। यसले शरीरलाई थोरै अक्सिजनमा पनि लामो समय काम गर्न मद्दत गर्छ।

त्यसै गरी, गोहीको विशेष चार कोठे मुटुले फोक्सोमा रगत पठाउने प्रक्रिया कम गरेर शरीरका अन्य अंगहरूमा अक्सिजनको आपूर्ति सुचारु राखेर अक्सिजनको उपयोगलाई प्रभावकारी बनाउँछ।

तर शिकार गरिरहेको वा तैरिरहेको बेलामा भने गोहीको धेरै ऊर्जा खपत हुने गर्छ, जसले गर्दा यसले १०–१५ मिनेट भन्दा लामो समय श्वास रोकेर बस्न सक्दैन।

यदि गोहीले यसको क्षमताभन्दा धेरै समय श्वास रोकेर बस्न खोज्यो भने, उसको शरीरमा ल्याक्टिक एसिड (lactic acid) नामक रसायन जम्न थाल्छ। यसले शरीरलाई कमजोर बनाउँछ र गोहीलाई पानीमाथि आउन बाध्य बनाउँछ।

सामान्यत: नाइल नदीका गोहीले शिकार गर्दा पानीमुनि रहनु पर्दैन। यो प्रायः पानीको सतहमा आँखा र नाकमात्र देखिने गरी शान्त भएर बस्छ। शिकार नजिकिएपछि यो अचानक आक्रमण गरेर आफ्नो शिकारलाई समात्छ।

केही रोचक तथ्यहरू: गोहीको दाँत शिकारलाई च्याप्न मात्र उपयोगी हुन्छ, चपाउन होइन। शिकारलाई फुकाल्न, यसले आफ्नो शरीर घुमाएर टुक्रा टुक्रा पार्छ। गोहीको पाचन प्रणाली अत्यन्त बलियो हुन्छ। यसले हड्डी र कडा पदार्थ समेत सजिलै पचाउन सक्छ। नाइल नदीका गोही खतरनाक शिकारी मात्र होइन, यसको भूमिका पारिस्थितिकीय प्रणाली (ecosystem) मा महत्वपूर्ण छ। यो कमजोर जनावरहरूको जनसंख्या नियन्त्रण गर्न सहयोगी हुन्छ।

 

नाइल नदीका गोही ठूलो तर संसारकै ठूलो भने होइन !

नाइल नदीका गोही (Crocodylus niloticus) संसारका सबैभन्दा ठूला गोहीहरूमध्ये एक हो, तर यो सबैभन्दा ठूलो भने होइन। संसारकै सबैभन्दा ठूलो गोही साल्टवाटर गोही (Crocodylus porosus) हो, जसलाई इस्टुअराइन क्रोकोडाइल (Eastuarine crocodile) पनि भनिन्छ।

नाइल नदीका गोहीको औसत लम्बाइ ४–५ मिटर हुन्छ भने यसको तौल  किलोग्रामसम्म हुने गर्छ । उता साल्टवाटर गोहीको औसत लम्बाइ ५–६ मिटर हुन्छ भने तौल: १,००० किलोग्रामसम्म हुने गर्छ ।

नाइल नदीका गोहीका विशेषताहरू

शारीरिक संरचनाको हिसाबले नाइल नदीका गोहीको बलियो शरीर, लामो पुच्छर, र पातलो तर बलियो खुट्टा हुन्छ।यसको दाँत तीखो र बलियो हुन्छ, जुन शिकारलाई च्याप्न प्रयोग गरिन्छ।

२. शिकार गर्ने शैली:

नाइल नदीका गोहीको शिकार गर्ने शैली शिकारलाई धरापमा पारेर पक्रने हो । त्यसका लागि  यो पानीमा लुकेर बस्छ र अचानक आक्रमण गरेर शिकार समात्छ।

शिकारलाई समातेपछि  यसले आफ्नो शरीर  फन्फन्ती घुमाउँछ । फलत: यसले समातेको शिकार टुक्राटुक्रा हुन्छ ।

नाइल नदीका गोहीको आयु पनि निक्कै बेसी हुने गर्छ । यसको औसत आयु ५०–७० वर्ष हुने गर्छ ।

अरु गोहीहरु जस्तै नाइलनदीको गोही पनि यो पानी र स्थल दुबैमा प्रभावकारी रूपमा चल्नसक्छ।तैरिनका लागि यसको लामो पुच्छर उपयोगी हुन्छ।यसको छाला निक्कै संवेदनशील हुने गर्छ । यसको शरीरमा रहेको Integumentary sense organs (ISOs) ले पानीमा थोरै कम्पनसमेत महसुस गर्नसक्छ, जसले शिकारको उपस्थिति पत्ता लगाउन मद्दत गर्छ।

जैविक प्रणालीमा नाइल नदीका गोहीको भूमिका र महत्त्व

नाइल नदीका गोही पारिस्थितिकी प्रणालीको शीर्ष शिकारीमध्येका एक हुन् ।  यसले कमजोर र बिरामी जनावरहरूलाई शिकार गरेर तिनको जनसंख्या नियन्त्रण गरी स्वस्थ पारिस्थितिकी सन्तुलन कायम राख्न मद्दत गर्छ।

त्यसैगरी, यसले माछा र अन्य जलचर प्रजातिहरूको अत्यधिक वृद्धि रोक्छ।

नाइल नदीका गोहीले साना जलचर, माछा, पन्छी, स्तनधारी जनावर, र कहिलेकाहीँ ठूला जनावरसमेत खाएर आहार श्रृंखला (food chain) को निरन्तरता कायम राख्छ। त्यसैगरी गोहीले शिकार खाएर छाडेको बाँकी भाग अन्य साना जीवहरू र बोटबिरुवाको लागि पोषण स्रोत बन्छ।

नाइल नदीका गोहीले आफ्नो वरपरको पारिस्थितिकीमा असर पुर्‍याउने गतिविधिहरूलाई नियन्त्रणमा राख्छ।

नाइल नदीका गोही मानव गतिविधि, शिकार, र वासस्थानको विनाशका कारण संकटमा परेको छ। यसको छालाको लागि गरिने शिकार सबैभन्दा प्रमुख चुनौती रहेको छ । यसलाई आइयुसीएनको खतरामा परेको जीवको सूचीमा कम चासोको सूचीमा राखिएको छ ।

 

यहाँ मायोग्लोबिन प्रोटिनको संरचनाको चित्र प्रस्तुत गरिएको छ। यसमा यसको ग्लोबुलर आकृति, केन्द्रमा रहेको हिम समूह (लाल रंगमा) र अक्सिजन अणुसँगको बाँध्ने प्रक्रिया देखाइएको छ। मायोग्लोबिन के हो? मायोग्लोबिन एक प्रकारको प्रोटिन हो, जसले शरीरको मांसपेशीहरूमा अक्सिजन सञ्चय र ढुवानी गर्न महत्वपूर्ण भूमिका खेल्छ। यो मुख्यतः मांसपेशीको कोष (muscle cells) भित्र पाइन्छ। मायोग्लोबिनको विशेषता मायोग्लोबिन हिमोग्लोबिन जस्तै हिम (heme) नामक संरचनाबाट बनेको हुन्छ, जसले अक्सिजनलाई बाँधेर राख्छ।यो एउटा सानो, एकल-श्रृंखला (single-chain) प्रोटिन हो। मायोग्लोबिनको उपस्थितिले गर्दा नै मांसपेशीको रङ रातो देखिन्छ । यो मुख्य रूपमा मुटु र हड्डीसँग रहेका मांसपेशी (skeletal muscles) मा पाइन्छ। मायोग्लोबिनको मुख्य भूमिका भनेको अक्सिजन सञ्चय गर्ने हो । यसले अक्सिजनलाई बाँधेर मांसपेशीभित्र सञ्चय गर्छ।यो विशेष गरी तब उपयोगी हुन्छ जब शरीरलाई अत्यधिक ऊर्जा चाहिन्छ । त्यही भएर शिकार गर्ने वा लामो समय पानीमुनि बस्ने जीवहरुमा मायोग्लोबिनको उपस्थिति बढी हुने गर्छ । कुनै पनि कारणले जब मांसपेशीलाई अक्सिजनको आवश्यकता पर्छ, मायोग्लोबिनले सञ्चित अक्सिजन छोड्छ। फलत: यसले मांसपेशीलाई चाँडो थकान हुनबाट बचाउँछ। गोही, ह्वेल, डल्फिनजस्ता प्राणीहरूमा मायोग्लोबिनको मात्रा धेरै हुन्छ, जसले तिनीहरूलाई लामो समयसम्म श्वास नलिएर पानीमुनि बस्न मद्दत गर्छ। ह्वेलजस्ता जलचर प्राणीमा मायोग्लोबिनको मात्रा मानिसको तुलनामा १० गुणासम्म बढी हुन्छ। मायोग्लोबिनको संरचना पहिलोपटक १९५८ मा वैज्ञानिक जोन केन्ड्र्यु (John Kendrew) ले पत्ता लगाएका थिए।