दक्षिणतिर जाँदा तापक्रम बढेपनि किन दक्षिणी ध्रुव चिसो हुन्छ ?

हामी उत्तरी गोर्लाद्धमा बस्ने गर्छौं । हामीले के याद गरेका छौँ भने हामी जतिजति दक्षिणी भागतिर बढ्छौँ, त्यति नै गर्मी बढ्दै जान्छ । पहाडबाट तराइ झर्दा हामी निकै गर्मी भएको महसुस गर्न सक्छौँ ।

सामान्यत: दक्षिणतिर बढ्दा गर्मी बढ्छ भनेर मानिन्छ । तर संसारको सबैभन्दा दक्षिणमा रहेको ध्रुवमा भने चिसो हुन्छ । हामी जति उत्तरी ध्रुवबाट जति दक्षिणतिर बढ्दै जान्छौँ, तापक्रम बिस्तारै बढ्दै नै जान्छ– सामान्यत: यो सही कुरा हो । तर यो प्रक्रिया केवल भूमध्य रेखासम्म मात्र कायम रहन्छ । त्यहाँबाट भने जति हामी दक्षिणतर्फ बढ्दै जान्छौँ, तापक्रम निरन्तर रुपमा घट्दै जान्छ । दक्षिणी ध्रुवमा त झनै चिसो हुन्छ । त्यहाँ बाह्रै महिना हिउँले ढाक्ने गर्छ । संसारकै सबैभन्दा चिसो ठाउँ पनि दक्षिणी ध्रुवकै नजिक रहेको छ । त्यो ठाउँ अन्टार्टिकामा रहेको छ ।

यस्तो किन हुन्छ ?

दक्षिण ध्रुव  त्यसरी चिसो हुनुका पछाडि केही ठोस कारणहरु छन् ।तीमध्ये सबैभन्दा मुख्य कारण सूर्यको प्रकाश कोण हो ।  आफ्नो अक्षमा पृथ्वीको झुकाव पृथ्वी आफ्नो अक्षमा २३.५ डिग्री झुकेको छ। यो झुकावलाई "Earth's axial tilt" वा "obliquity" भनिन्छ। यो झुकावकै कारण पृथ्वीमा ऋतु परिवर्तन हुन्छ।

यही झुकावको कारण उत्तरको तुलनामा दक्षिण ध्रुवले वर्षभरिमा प्रत्यक्ष सूर्यको प्रत्यक्ष प्रकाश प्रभावकारी रुपमा उपयोग हुन पाउँदैन । अर्थात् उत्तरी र दक्षिणी ध्रुवले प्रकाशको समान मात्रा पाए पनि सतहको प्रभावले तापक्रम फरक हुन्छ ।सूर्यको किरणहरू धेरै तल्लो कोणमा दक्षिण ध्रुवमा ठोकिन पुग्दा ठूलो क्षेत्रमा उही मात्रामा ऊर्जा फैलाउँछन्, परिणामस्वरूप कम तीव्र ताप त्यहाँ पुग्छ। त्यसले गर्दा त्यस क्षेत्रमा चीसो हुने गर्छ । त्यसको विपरीत उत्तरी ध्रुवले सूर्यको प्रत्यक्ष  प्रकाश बढी अवधि प्राप्त गर्न पाउँछ । फलत: तुलनात्मक रुपमा दक्षिणको तुलनामा उत्तरी ध्रुवीय क्षेत्रहरुमा बढी न्यानो हुने गर्छ ।

दक्षिणी ध्रुवमा  बरफले ढाकिएको विशाल महादेश अन्टार्कटिका पर्दछ।  अन्टार्कटिका ढाक्ने सेतो बरफको विशाल विस्तारले सूर्यको विकिरणको महत्त्वपूर्ण भागलाई अन्तरिक्षमा फर्काउँछ। यसले उक्त महाद्वीपमा धेरै सौर्य ऊर्जा अवशोषित हुनबाट रोक्छ, यसको समग्रमा चिसो तापक्रम बढाउनमा योगदान पुर्‍याउँछ।त्यसले त्यस क्षेत्रका जमीन सधैं चीसो हुने गर्छ ।

उता उत्तरी ध्रुव (आर्कटिक महासागर) वरपरको विशाल महासागरले विशाल तातो सिंकको रूपमा कार्य गर्दछ, जाडोको समयमा पनि केही गर्मीलाई अवशोषित गरी कायम राख्छ। यसले दक्षिण ध्रुवको कठोर हावापानीको तुलनामा आर्कटिकको तापक्रमको उतारचढावलाई मध्यम बनाउँछ।

दक्षिण ध्रुवमा चीसो बढी हुनुको अर्को कारण उचाइ पनि हो । उत्तरी ध्रुव भन्दा दक्षिण ध्रुव धेरै उच्च औसत उचाइमा अवस्थित छ। जति तपाईं उचाइमा जानुहुन्छ, हावा पातलो हुन्छ र कम तातो हुँदै जान्छ, जसले गर्दा चिसो तापक्रम बढ्छ। अन्टार्कटिकाले कुनै पनि महाद्वीपको तुलनामा उच्चतम औसत उचाइमा पर्ने गर्छ । यसले पनि त्यहाँको चीसो बढाउने योगदान गरिरहेको हुन्छ ।  त्यसको विपरीत उत्तरी ध्रुव समुद्री सतहमा रहेको हुँदा तुलनात्मक रूपमा कम चिसो हुन्छ।