मानवका जस्तै औंलाछाप हुने जीव कोआला !

औंलाछाप भन्ने बित्तिकै हामीले मानव पहिचान, प्रहरी अनुसन्धान वा स्मार्टफोन अनलक गर्ने प्रक्रिया सम्झन्छौं। तर के तपाईंलाई थाहा छ अष्ट्रेलियाली बन्यजन्तु कोआलाको औंलाछाप मानिससँग धेरै मिल्दोजुल्दो हुने गर्छ । यो यति समान हुने गर्छ कि यसको औंलाछापलाई मानव औंलाछापसँग छुट्याउन वैज्ञानिकलाई समेत अप्ठ्यारो पर्न सक्छ?

यो तथ्य केवल अनौठो होइन, विज्ञान र विकासक्रमका दृष्टिकोणले हेर्दा एकदमै अर्थपूर्ण छ। विकासको फरक शाखाबाट आएका प्राणीमा यति समानता हुनु आफैंमा एक अद्वितीय र विचित्रको रहस्य हो।

कोआलाको औंलाछापको बनोट: मानवसँग मिल्दोजुल्दो किन?

कोआलाको औंलामा पाइन–पाइनजस्तै बनोट हुन्छ, जसलाई अंग्रेजीमा friction ridges भनिन्छ। यी रेखाहरू (dermatoglyphs) कपालजस्तै लहर भएको, घुम्रिएको वा फन्के पाराको हुन्छ ।यसको प्रयोग मुख्य गरेर जुन सतह समात्न, चढ्न र संवेदनशीलता बढाउन हुने गर्छ ।

१९९० को दशकमा गरिएको अनुसन्धान अनुसार, कोआलाको औंलाछाप यति सूक्ष्म रूपमा मानव औंलाछापसँग मिल्छ कि फरेन्सिक स्तरको अध्ययन नगरी भिन्नता छुट्याउन सकिँदैन।

Henneberg & Lambert (1999) द्वारा गरिएको एक अध्ययनले देखाएअनुसार कोआलाको औंलाछापका संरचना पूर्ण रूपमा मानवजस्तै हुन्छन्। अध्ययनको क्रममा गरिएको माइक्रोस्कोपिक विश्लेषणले यिनका रेखाहरूको दिशा, घुमाइ, र परिपथले मानिसकै जस्तो जटिलता प्रदर्शन गर्ने देखायो ।

विकासक्रमीय पक्ष: साम्यात्मक विकासक्रमको उत्कृष्ट उदाहरण

मानव र कोआला एकै जैविक पुर्खाबाट आएका होइनन्। कोआला मार्सुपियल (pouched mammals) हुन्, जसको विकास सालनालधारी स्तनधारीभन्दा अलग भएको हो।

यति फरक विकासक्रम हुँदाहुँदै पनि, दुवै प्रजातिमा मानवजस्तो औंलाछाप विकास हुनु साम्यात्मक विकासक्रम  (convergent evolution) भनिने जैविक प्रक्रियाको कारण हो।

साम्यात्मक विकासक्रम भनेको के?

यो यस्तो प्रक्रिया हो, जहाँ फरक फरक प्रजातिहरू समान वातावरणीय दबाब वा आवश्यकता अनुसार मिल्दोजुल्दो विशेषता विकास गर्छन् । उदाहरणको लागि, जस्तै डल्फिन र शार्कको आकृति, वा पन्छी र बाँदरको चढ्ने क्षमता।

कोआलाका औंलाछापको अवस्थामा, युकलिप्टसका पात टिप्न र समात्नुपर्ने आवश्यकता यस्तो संरचनाको विकासको कारण बन्यो भन्ने वैज्ञानिकहरु विश्वास गर्छन् ।

फरेन्सिक विज्ञानमा चुनौती

कोआलाले कसैको औंलाछाप नक्कल गर्न खोजेको हो भने त समस्या थिएन। तर कोआलाको स्वाभाविक औंलाछाप नै यति मानवजस्तो छ कि अपराधस्थलमा कुने पनि कारणले कोआलाको औंलाछाप मिसमास भयो भने अनुसन्धानकर्ताहरू धोका खान सक्छन्।

यही कारणले वैज्ञानिकहरूले औंलाछापको विश्लेषणसँगै DNA परीक्षण र अन्य जैविक प्रमाणहरूको प्रयोग गर्नुपर्ने सल्लाह दिन्छन्।

संवेदनाको सूक्ष्म शक्ति

औंलाछाप केवल छालाको सतहको बनोट मात्र होइन। यो त स्नायुतन्त्रसँग पनि गहिरो रूपमा सम्बन्धित हुन्छ। मानव र कोआलामा औंलाको संवेदनशीलता उच्च हुनुले तिनले आफ्नो वरिपरिका वस्तुहरूलाई छामेर बुझ्ने क्षमता अत्यन्तै विकसित रहेको कुराको संकेत गर्छ । यो क्षमता बृक्षारोही प्रजातिहरूमायो चढ्ने, समात्ने, छाम्ने, र सन्तुलन मिलाउने काममा विशेष सहायक हुने गर्छ ।  

किन यो तथ्य महत्त्वपूर्ण छ?

यो केवल रमाइलो तथ्य (fun fact) होइन। यो तथ्यले हामीलाई विकासक्रम, जैविक विविधता, र मानव के हो भन्ने बुझाइलाई विस्तार गर्न मद्दत गर्छ।

मानवको अद्वितीय विशेषता मानिएको औंलाछाप, अब कोआलामा पनि देखिनुले सन्देश दिन्छ—प्रकृति सृजनशील छ तर दोहोरिन्छ पनि।

यसले फरेन्सिक, जैविक अनुसन्धान, र जीवविज्ञान शिक्षामा महत्वपूर्ण बहसहरू उत्पन्न गराएको छ।

कोआलाले सिकाउने विकासको गहिरो पाठ

कोआलाको औंलाछाप मानव जस्तै हुनुले देखाउँछ कि प्रकृतिमा समान लक्ष्यमा पुग्ने धेरै बाटा छन्। यस्ता समानता साझा पुर्खाको परिणाम नभएर समान आवश्यकता र दबाबको प्रतिफल हुन्।

त्यसैले कोआलाका औंलाछाप केवल 'जिज्ञासा' को विषयवस्तु मात्र होइन—उनीहरू विकासवाद, संवेदना, र मानवजगतसँगको गहिरो सम्बन्धका साक्षी हुन्।