मान्छेको छाला र कपालबाट सुन निस्किन्छ !

झट्ट पढ्दा विश्वासै गर्न गाह्रो पर्छ तर यो कुरा सोह्रै आना सत्य हो कि मानव शरीरमा थोरै मात्रामा सुन पाइन्छ। करिब ६८ किलोग्राम औसत तौल भएको मानिसको शरीरमा लगभग ०.२ मिलिग्राम सुन पाइन्छ । यसमा पनि सबैभन्दा बढी मात्रा रगतमा हुने गर्छ।

तर, यो मात्रा अति थोरै हो । अर्थात् यो मानिसलाई धनी बनाउने मात्रामा हुँदैन। यो यति स-सानो मात्रामा हुन्छ कि यसलाई देख्न वा कुनै पनि प्रक्रियाले सङ्कलन गर्न असम्भव हुन्छ। अन्ततः मानिसको शरीरमा पाइने यो सुन शरीरबाट पसिना, छाला परिवर्तन र कपाल बढ्ने प्रक्रियाहरू मार्फत प्राकृतिक रूपमा निस्किन्छ।

रमाइलो कुरा चाहिँ के छ भने मानिसको शरीरमा शरीरका लागि आवश्यक अन्य ट्रेस तत्वहरू (essential trace elements) फलाम, तामा, जिङ्कसँगै उपस्थित रहन्छ।  तर मानिसको शरीरमा सुन पाइए तापनि हालसम्म ज्ञात तथ्यअनुसार यस्तो सुनले कुनै महत्त्वपूर्ण जैविक भूमिका निभाउँदैन ।

त्यसको विपरीत मानिसको शरीरमा पाइने फलाम, तामा, र जिङ्कजस्ता ट्रेस तत्वहरूले भने महत्त्वपूर्ण जैविक भूमिकाहरू निभाउँछन्। यिनीहरूको सानो मात्रा भए तापनि, यिनले शरीरको विभिन्न आवश्यक प्रक्रियाहरू सुचारु गर्न मद्दत गर्छन्।

खासगरी, फलाम (Iron) ले  शरीरमा अक्सिजन ढुवानी गर्न प्रमुख भूमिका खेल्छ। यो रगतमा उपस्थित हिमोग्लोबिन नामक प्रोटीनको महत्त्वपूर्ण अंश हो, जसले फोक्सोबाट अक्सिजनलाई शरीरका विभिन्न अंगहरूमा पुर्‍याउँछ। फलामको कमी हुँदा, शरीरमा पर्याप्त अक्सिजन नपुग्ने हुनाले हामीलाई थकान, कमजोरी, र एनेमिया जस्ता समस्याहरू देखा पर्छन्। हिमोग्लोबिनबाहेक, फलाम मांसपेशीमा पाइने मायोग्लोबिन र विभिन्न एन्जाइमहरूको संरचनामा पनि हुन्छ, जसले ऊर्जा उत्पादन र कोशिका मर्मतमा महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छ।

त्यसैगरी,  तामा (Copper) ले पनि शरीरको विभिन्न जैविक प्रक्रियाहरूमा सहायक भूमिका निभाउँछ। यसले शरीरमा कलेजो, हड्डी र तन्तुको निर्माणमा मद्दत गर्छ र कोलाजेन निर्माण प्रक्रियामा महत्वपूर्ण छ। कोलाजेन निर्माण भनेको शरीरमा कोलाजेन नामक प्रोटीनको उत्पादन र संरचना बनाउने प्रक्रिया हो। कोलाजेन मानव शरीरमा पाइने प्रमुख प्रोटीनमध्ये एक हो र यो हाम्रो छाला, हड्डी, स्नायु, तन्तु, कार्टिलेज, र मांसपेशीको प्रमुख संरचनात्मक अंश हो। कोलाजेनले शरीरका विभिन्न तन्तुहरूलाई मजबूती, लचिलोपन, र संरचना प्रदान गर्छ, जसले गर्दा हाम्रो शरीरलाई बलियो र लचिलो बनाउँछ।

तामाले शरीरमा फलामको अवशोषणलाई पनि सहयोग पुर्‍याउँछ, जसले हिमोग्लोबिन निर्माणमा सहयोग पुर्‍याउँछ। साथै, तामाले एण्टिअक्सिडेन्टको रूपमा काम गर्छ, जसले कोषहरूलाई नष्ट हुनेबाट बचाउँछ र शरीरको रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता बढाउँछ। तामाको कमीले शरीरको प्रतिरक्षा प्रणाली कमजोर हुने, हड्डी मक्किने, र अन्य विभिन्न समस्याहरू देखिन सक्छन्।

जिङ्क पनि शरीरको स्वस्थ वृद्धि, विकास, र प्रतिरक्षा प्रणालीलाई बलियो बनाउन आवश्यक हुन्छ। यसले डीएनए र प्रोटीन निर्माण, कोशिका विभाजन र कोशिका मर्मतमा महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छ। जिङ्कले इन्सुलिन उत्पादन, घाउ निको पार्ने प्रक्रिया, र स्वाद तथा गन्ध पहिचान क्षमतामा पनि मद्दत पुर्‍याउँछ। यो शरीरमा एन्जाइमहरूको सक्रियता बढाउने तत्व पनि हो, जसले पाचन र अन्य जैविक प्रतिक्रियामा सहकार्य गर्छ।

सारमा भन्दा, मानव शरीरमा पाइने फलाम, तामा, जिङ्क जस्ता ट्रेस तत्वहरू बिना शरीरका मुख्य जैविक प्रक्रियाहरू सही रूपमा कार्य गर्न सक्दैनन्। फलाम, तामा, र जिङ्क हाम्रो स्वास्थ्यका लागि अत्यावश्यक तत्वहरू हुन्, जसले शरीरको जैविक प्रक्रियालाई सुचारु राख्न मद्दत गर्छ। तर मानिसको शरीरमा बहुमूल्य धातु सुन ट्रेस तत्त्वको रुपमा विद्यमान रहे पनि त्यसको भने कुनै जैविक भूमिका र महत्त्व वैज्ञानिकहरुले फेला पारिसकेका छैनन् ।

तर पनि, पृथ्वीको सबैभन्दा मूल्यवान धातुमध्ये एक सुनको स-सानो कण तपाईंको शरीरबाट निरन्तर रूपमा निस्काइरहन्छ भन्ने कुरा आफैंमा पनि मानव शरीर विज्ञानको एक रोचक र अप्रत्याशित विशेषता हो!