बिर्सनु उच्च बुद्धिमत्ताको संकेत हुन सक्ने !

भुलक्कड हुनुलाई तपाईं के ठान्नुहुन्छ ? पक्कै पनि मन्दबुद्धि वा हुस्सुपनाको एउटा हिस्सा हो भन्ने नै हामीलाई लाग्ने गर्छ । तर वैज्ञानिकहरुलाई चाहिँ त्यसको विपरीत ठान्ने गर्छन् । पछिल्लो समय वैज्ञानिक अनुसन्धानबाट के संकेत मिलेको छ भने बिर्सनु वा भुलक्कड हुनु पनि उच्च बुद्धिमत्ताको लक्षण हुन सक्छ । यो तथ्य पूर्णतया सत्य हो भने भन्न मिल्दैन, तर अनुसन्धानहरूले देखाएका छन् कि केही खालका बिर्सिने क्रियाकलापहरू मस्तिष्कको उच्च कार्यक्षमतासँग सम्बन्धित हुन सक्छन्। अध्ययनहरुले संकेत गरेअनुसार मस्तिष्कले कतिपय सूचनाहरूलाई बिर्सिनु भन्ने कुरा वास्तवमा जानकारीको प्राथमिकताक्रम मिलाउने प्रक्रियाको हिस्सा हुन सक्छ।

मस्तिष्कको बिर्सने प्रक्रिया

हाम्रो मस्तिष्कको काम भनेको मात्र सबै कुरा सम्झनु होइन, तर महत्वपूर्ण र आवश्यक जानकारीलाई प्राथमिकता दिँदै अनावश्यक जानकारीलाई हटाउनु पनि हो। टोरन्टो विश्वविद्यालयका न्यूरोसाइन्टिस्टहरूद्वारा गरिएको एक अध्ययनले बिर्सने प्रक्रिया मस्तिष्कको संज्ञानात्मक लचिलोपन (cognitive flexibility) सँग सम्बन्धित रहेको देखाएको छ।

संज्ञानात्मक लचकता भनेको नयाँ सूचना प्राप्त गर्दा पुराना, अप्रासंगिक सूचनाहरूलाई बिर्सेर नवीन जानकारीलाई ताजा राख्न सक्ने क्षमता हो।

उच्च बुद्धिमत्ता र बिर्सने प्रक्रिया

बुद्धिमत्तालाई प्रायः नयाँ समस्याहरूको समाधान गर्न सक्ने क्षमताका रूपमा परिभाषित गरिन्छ। केही वैज्ञानिकहरूको भनाइमा, स्मार्ट व्यक्तिहरू सधैं हरेक कुरा याद राख्ने प्रयास गर्दैनन्, बरु के महत्त्वपूर्ण छ र के होइन भनेर छनोट गर्छन्। यसले मस्तिष्कलाई नवीन जानकारीहरूलाई प्रभावकारी रूपमा उपयोग गर्न र पुराना अप्रासंगिक जानकारीहरूलाई बिर्सिन मद्दत पुर्‍याउँछ।

सम्झने र बिर्सने कुरा बीचको सन्तुलन: एउटा स्मार्ट मस्तिष्कले आवश्यकताअनुसार पुराना जानकारीहरू बिर्सेर नवीन सूचना समेट्न सक्षम हुन्छ। यसले समयसँगै परिर्वतनशील परिवेशमा सहज रूपमा प्रतिक्रिया दिन मद्दत पुर्‍याउँछ।

न्यूरोप्लास्टिसिटी: मस्तिष्कको न्यूरोनहरू परिवर्तन गर्नसक्ने क्षमता (न्यूरोप्लास्टिसिटी) ले पनि यसमा महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छ। बढी जानकारी संग्रहीत गर्नुभन्दा आवश्यक जानकारीकै लागि सर्किटहरू सिर्जना गर्नसक्ने मस्तिष्कको क्षमता नै बिर्सने प्रक्रियासँग सम्बन्धित हुन्छ।

टोनी वाग्नर र ब्लेक रिचर्ड्स जस्ता न्यूरोसाइन्टिस्टहरूको अध्ययनले मस्तिष्कले अनावश्यक जानकारीलाई बिर्सेर दीर्घकालीन सम्झना (long-term memory) को कार्यप्रणालीलाई सजिलो बनाउने तथ्य औंल्याएको छ। त्यसअनुसार यस प्रकारको बिर्सने प्रक्रिया मस्तिष्कलाई प्रभावकारी र नवीन जानकारीको आधारमा निर्णय लिने काममा सघाउ पुर्‍याउँछ।

नेचर रिभ्यू न्यूरोसाइन्समा प्रकाशित एक अध्ययनले पनि यसै कुरालाई पुष्टि गर्दछ । त्यसअनुसार, स्मरण र बिर्सने बीचको सन्तुलन वास्तवमा हाम्रो मस्तिष्कले जानकारीलाई प्राथमिकता दिन प्रयोग गर्ने तरिका हो, जसले व्यक्तिलाई जटिल र अनिश्चित परिवेशमा निर्णय गर्न मद्दत गर्छ।

निचोडमा भन्दा, बिर्सनु सधैं नकारात्मक कुरा होइन; उच्च बुद्धिमत्ताको संकेत हुन सक्छ । खासगरी, मस्तिष्कले नवीन जानकारीलाई व्यवस्थापन गर्न, अनावश्यक कुराहरूलाई हटाउन, र नयाँ जानकारीलाई सही तरिकाले उपयोग गर्ने कुराको द्योतक पनि हुन सक्छ। तर यसका लागि बिर्सने प्रक्रिया अत्यधिक वा अस्वस्थ रूपले हुन थालेमा चिकित्सकीय ध्यान आवश्यक हुन्छ।