कस्तो रोग हो पोलियो: कसरी फैलिन्छ यो, यसले गर्ने असर के ?
विश्व पोलियो दिवस हरेक वर्ष अक्टोबर २४ मा मनाइन्छ। यस दिवसको उद्देश्य पोलियो रोग, यसको असर र यसलाई अन्त्य गर्न गरिएका प्रयासहरूको बारेमा जनचेतना फैलाउनु हो। पोलियोमुक्त विश्व बनाउनको लागि खोप र अन्य स्वास्थ्य अभियानहरूमा सहकार्यलाई प्रोत्साहन दिन यो दिवस विशेष महत्त्व राख्छ। पोलियो भाइरसले अझै पनि सीमित क्षेत्रहरूमा असर पुर्याइरहेको छ, यद्यपि खोपका कारण धेरैजसो मुलुकहरूमा यसलाई पूर्ण रूपमा नियन्त्रणमा ल्याइएको छ।
पोलियो: परिचय र प्रभाव
पोलियो (Poliomyelitis) एक संक्रामक रोग हो, जुन पोलियो भाइरस को कारणले लाग्दछ। यो भाइरस प्रायः बालबालिकामा देखिन्छ र कहिलेकाहीँ यो घातक हुन सक्छ। पोलियो भाइरस दूषित पानी, खाना वा संक्रमित व्यक्तिसँगको प्रत्यक्ष सम्पर्कबाट सर्न सक्छ। भाइरसले शरीरमा प्रवेश गरेपछि आन्द्रामा बस्छ, रगतमा मिसिएर स्नायु प्रणालीमा प्रवेश गर्छ र यसले मांसपेशीहरूलाई कमजोर बनाउँछ, जसले गर्दा अंगहरूमा पक्षघात हुने सम्भावना रहन्छ।
पोलियो भाइरसका प्रकार र प्रभाव:
पोलियो भाइरस तीन प्रकारका हुन्छन्:
Type 1: सबैभन्दा घातक र सामान्यतया पक्षघात गराउने।
Type 2: यसको संक्रामकता कम भए पनि यसले गम्भीर असर पुर्याउन सक्छ।
Type 3: कम शक्तिशाली तर संक्रामकता उच्च।
संक्रमण प्रक्रिया: जब पोलियो भाइरसले शरीरमा प्रवेश गर्छ, यो पहिलो पटक आन्द्रामा बस्छ, जहाँ यो तीब्र रुपमा पुनरुत्पादन हुने गर्छ। धेरै व्यक्तिहरूमा यसको कुनै लक्षण देखिँदैन तर केहीमा सामान्य ज्वरो, थकान, वा वान्ता जस्ता लक्षण देखिन सक्छ। संक्रमण गम्भीर अवस्थामा पुग्दै जाँदा भाइरस स्नायु प्रणालीमा फैलिन्छ र मांसपेशीहरू कमजोर बनाउँछ, जसले गर्दा शरीरका अंगहरू चलाउन नसकिने हुन्छ।
पोलियोका प्रमुख लक्षणहरू:
पोलियोको लक्षणहरू विभिन्न चरणमा फरक देखिन्छन्:
सामान्य लक्षणहरू: ज्वरो, टाउको दुखाइ, थकान, र घाँटीको दुखाइ।
गम्भीर लक्षणहरू: पक्षघात (Paralysis), मांसपेशी कमजोर हुने र जीवनभर अपाङ्गता।
पोलियोले मानव शरीरमा पुर्याउने क्षति
पोलियो भाइरसले मुख्य रूपमा स्नायु प्रणालीलाई आक्रमण गर्छ। स्नायु तन्तुहरू नष्ट हुँदा मांसपेशीहरू कमजोर भएर कार्यक्षमता गुमाउँछन्। यो प्रक्रियाले विशेष रूपमा मेरुदण्डमा असर गर्छ, जसले शरीरका विभिन्न भागहरूलाई पक्षघात बनाउन सक्छ। श्वासप्रश्वासमा समस्या आउने, बोल्न कठिनाइ हुने, र दीर्घकालीन अपाङ्गता हुने जोखिम रहन्छ।
विश्वव्यापी असर:
१९५० को दशकसम्म पोलियो महामारीको रूपमा विश्वभर फैलिएको थियो। लाखौं बालबालिकाले यस रोगको सिकार भएर जीवनभरको लागि अपाङ्गता भोग्नुपर्यो। खोपको विकासपछि यो रोग नियन्त्रणमा आएको छ। तथापि, अझै पनि दक्षिण एसियाका केही मुलुक, विशेष गरी अफगानिस्तान र पाकिस्तान, पोलियो भाइरसको चपेटामा छन्। राजनीतिक अस्थिरता, स्वास्थ्य सेवामा पहुँचको कमी, र खोपविरुद्धको गलत धारणाले यहाँ पोलियोको उन्मूलनमा अवरोध पुर्याएको छ।
पोलियो उन्मूलनका लागि प्रयासहरू:
पोलियोविरुद्धको खोपको आविष्कारपछि विश्वव्यापी रूपमा पोलियो उन्मूलनका लागि प्रयासहरू तीव्र बनेका छन्। १९८८ मा विश्व स्वास्थ्य संगठन (WHO), रोटरी इन्टरनेशनल, युनिसेफ र अन्य संस्थाहरूले मिलेर पोलियो उन्मूलनका लागि Global Polio Eradication Initiative (GPEI) शुरू गरेका थिए। यस अभियानले पोलियोका घटनाहरूलाई ९९% ले घटाएको छ। अफगानिस्तान र पाकिस्तानबाहेक, विश्वका धेरैजसो देशहरू पोलियोमुक्त घोषित भइसकेका छन्।
खोपको भूमिका र भाइरसको म्युटेसन:
पोलियो खोपले भाइरसलाई निष्क्रिय गरिदिन्छ, जसले गर्दा भाइरस शरीरमा प्रवेश गरे पनि संक्रमण गराउन सक्दैन। पोलियोबाट बच्न दुई प्रकारका खोपहरू उपलब्ध छन्:
ओरल पोलियो भ्याक्सिन (OPV): मुखबाट दिइने खोप।
इनएक्टिभेटेड पोलियो भ्याक्सिन (IPV): सुइमार्फत दिइने खोप।
OPV सँग जीवित तर कमजोर भाइरस हुन्छ, जसले शरीरमा प्रतिरक्षा प्रणालीलाई सक्रिय गर्छ। तर, कहिलेकाहीँ OPV को भाइरसले म्युटेसन (आनुवंशिक परिवर्तन) गरेर फेरी सक्रिय हुन सक्छ। यसले गर्दा वैक्सिन-डेराइभ्ड पोलियो भाइरस (VDPV) देखा पर्न सक्छ, जुन खोपमुक्त क्षेत्रहरूमा फेरि फैलिन सक्छ। VDPV को घटना खोपको कम कवरेज भएका ठाउँमा देखिन्छ, जहाँ कमजोर प्रतिरक्षा प्रणाली भएका व्यक्तिमा भाइरसले म्युटेसन गर्न सक्छ।
पोलियोको पुनरावृत्तिका कारण:
पोलियो भाइरसको म्युटेसनका कारण केही पोलियोमुक्त भनिएका ठाउँहरूमा पुनः संक्रमण देखा परेको छ। मुख्य कारणहरू:
खोपको असमान वितरण: खोप अभियानहरूमा केही क्षेत्रले उचित सेवा नपाउँदा त्यहाँ भाइरस फैलिन सक्ने जोखिम उच्च हुन्छ।
VDPV को घटना: वैक्सिन-डेराइभ्ड भाइरसका कारण नयाँ संक्रमण देखिनु। यो समस्या मुख्यत: खोपको कम कवरेज भएका ठाउँहरूमा देखिन्छ।
सफा पानी र सरसफाइको कमी: दूषित पानी पोलियो भाइरस फैलाउने प्रमुख स्रोत हो। धेरैजसो कम विकास भएका देशहरूमा सरसफाइको अभावका कारण भाइरसको फैलावट उच्च हुन्छ।
अफगानिस्तान र पाकिस्तानको अवस्था:
हाल विश्वका दुई देशहरू—अफगानिस्तान र पाकिस्तान— पोलियोको गम्भीर समस्यामा छन्। यी देशहरूमा खोपको पहुँच सीमित छ, सामाजिक–राजनीतिक अस्थिरता, र युद्धका कारण पोलियो उन्मूलन अभियानमा अवरोध उत्पन्न भएको छ। खोपविरुद्धको गलत धारणा, धार्मिक विरोध, र खोप अभियानमा आक्रमणका घटनाहरूले पोलियो उन्मूलनमा अवरोध पुर्याएको छ। साथै, सरसफाइ र सफा पानीको अभावले पनि भाइरस फैलिन अझै सहयोग पुर्याएको छ।
निष्कर्षमा भन्दा पोलियोमुक्त विश्व बनाउन खोपको भूमिकाले सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण योगदान पुर्याएको छ। यद्यपि, केही क्षेत्रमा खोपको असमान वितरण, भाइरसको म्युटेसन र कमजोर स्वास्थ्य सेवाले पोलियोको पुनरावृत्तिको जोखिम अझै कायम छ। पोलियो भाइरसको पुनः फैलावट रोक्न खोपको व्यापक वितरण, सरसफाइको सुधार, र जनचेतना अभिवृद्धि अत्यावश्यक छ। विश्व पोलियो दिवसले पोलियो उन्मूलनका लागि गरिएका विश्वव्यापी प्रयासलाई बल पुर्याउँछ, र यस रोगलाई पूर्ण रूपमा अन्त्य गर्न सम्पूर्ण समाजको सहयोगको आवश्यकता छ।
एपेन्डिक्स साँच्चै नै काम नलाग्ने अङ्ग हो त ?
र्यालले खाना पचाउने मात्र हैन, दाँतलाई बलियो बनाउने काम पनि गर्छ !
स्वादमा तीतो तर गुणको खानी करेला !
हाम्रो आँखामा किन झिलिमिली हुन्छ?
कहिलेकाहीँ किन हाम्रो घुँडाको हड्डी पड्केको आवाज आउँछ ?
के ट्याटुले क्यान्सरको जोखिम बढाउँछ?
भान्छामा सहजै पाइने दालचिनी: यसकारण छ स्वास्थ्यका लागि फाइदाजनक !
प्रतिक्रिया