हिटलर र नाजीवादको उदय कसरी हुन्छ ?

जर्मनीका जनसमूहको एउटा ठूलो हिस्सा कसरी हिटलर र नाजीहरुको प्रचारको प्रभावमा आएको थियो भन्नेबारे सन् १९६७ मा अमेरिकामा शिक्षक रान जोन्सले आफ्नो कक्षा कोठामा एउटा प्रयोग गरेका थिए । उनको त्यो प्रयोगमा आधारित भएर एउटा चर्चित किताब लेखिएको थियो– द थर्ड वेभ । त्यसबाहेक अमेरिकी टिभीका लागि १९७० को दशकमा एउटा फिल्म पनि बनेको थियो ।

सन् २००८ मा आएर जर्मन निर्देशक डेनिश गैंसेलले त्यही किताबको आधारमा फिल्म बनाएर द वेभ [Die Welle (The Wave)] । बढ्दो आर्थिक संकटका बीच नव–नाजी समूहरुको बढ्दो उदयले चिन्तित जर्मन समाजमा यो फिल्म धेरै नै लोकप्रिय भयो । अहिले पनि त्यहाँका कयौं शिक्षण संस्थानहरुको कक्षा कोठामा यो फिल्म देखाउने गरिन्छ ।

जर्मनीको एउटा कलेजमा एउटा शिक्षकलाई तानाशाहीका बारेमा एक हप्ताका लागि प्रोजेक्टको निरीक्षण गर्ने जिम्मेवारी दिइन्छ । उनी लोकप्रिय शिक्षक हुन्छन् । त्यही भएर उनको यो प्रोजेक्टमा सामेल हुनका लागि ठूलो संख्यामा छात्रछात्राहरुले आफनो नाम लेखाउँछन् । तानाशाहीको अर्थका बारेमा प्रारम्भिक चर्चाहरुबाट थाहा लाग्छ कि कुनै पनि विद्यार्थीहरु अब नाजीवाद जस्तो विचारधारा जर्मनीमा फेरि हावी हुन सक्छ भनेर मान्न तयार हुँदैनन् ।

शिक्षक रेनर वेंगर यो कुराले त्यति आश्वस्त हुँदैनन् । त्यसलाई जाँच्नका लागि उनी एउटा प्रयोग गर्न थाल्छन् । उनी यो हेर्न चाहन्छन् कि के मानिसहरुलाई यस किसिको निरंकुश विचारहरुको समर्थक बनाउन सकिन्छ । उनी विद्यार्थीहरुलाई एउटा आन्दोलनको रुपमा संगठित गर्न थाल्छन् । उनीहरुको आफ्नै बर्दी, सलामी र प्रतीक हुन्छ । लगातार उनीहरुलाई एकै किसिमका कुराहरु बताइन्छ । उनीहरुको कमजोरी, आदत र आशंकाहरुलाई उपयोग गरिन्छ । एउटा बलियो समूहको पहिचान कायम गर्नका लागि थरि थरिका कामहरु गराइन्छ ।

वेंगर विद्यार्थीहरुलाई कुनै समाजमा तानाशाहीको उदय कुन अवस्थामा हुन्छ भनेर सोध्छन् । कोही एउटा खास विचारधारा भन्छन् भने कोही चाहिँ नियन्त्रण, निगरानीले एउटा शक्तिशालाी नेतालाई जन्माउँछ भन्छन् । कोही चाहिँ मानिसहरुमा फैलिएको असन्तोष्लाई कारण देखाउँछन् । फेरि यस प्रयोगका लागि वेंगरले आफैंलाई त्यस समूहको नेता घोषित गर्छन् र निर्देशन दिन्छन् कि अब कसैले पनि उनलाई यसअघि जस्तो रेनर भनेर बोलाउने छैन । त्यसको बदलामा उनलाई सधैं मिस्टर वेंगर भनेर सम्बोधित गर्नेछ । कसैलाई केही भन्नु छ भने उनी उभिएर मात्रै बोल्ने छन् । कक्षाको अनौपचारिक वातावरणलाई अन्त्य गरेर उनीहरुलाई लामबद्ध गरिन्छ र ‘अनुशासन र एकतामा शक्ति छ’ भनेर सिकाइन्छ ।

https://i.pinimg.com

त्यस समूहलाई ‘द वेभ’को नाम दिइन्छ । त्यसको एउटा लोगो र सलामी तय गरन्छ । त्यो धेरै हदसम्म हिटलरका मानसपुत्रहरुको सलामी जस्तै हुन्छ । समूहको एउटा खास किसिमको भेषभूषा तय गरिन्छ । जसले त्यसलाई लगाउँदैन र सलामी दिँदैन, उलाई बहिष्कार गर्न थालिन्छ । ‘द वेभ’ कक्षाकोठाबाट बाहिर निस्केर शहरका ठाउँठाउँमा आफ्नो चिन्ह लगाउन थाल्छन् । उनीहरुलाई देशलाई बदल्ने कुरा गर्न थाल्छन् । उनीहरुले के कुरा बदल्ने हो, उनीहरु नै प्रष्ट छैनन् । फिल्मको शुरुमा एक विद्यार्थी भन्छन् कि हाम्रो पिढीको सामुन्ने हामीले के गर्नुपर्छ भन्ने कुरा नै स्पष्ट छैन । हामीले कसको विरुद्ध विद्रोह गर्ने ? हामीलाई कोही यस्तो चाहिन्छ जसले हामीलाई एक शक्तिशाली लक्ष्यका लागि एकजूट गर्न सकोस् । यस्तो लाग्छ कि ‘द वेभ’ प्राजेक्टले उनीहरुलाई यो लक्ष्य दिएको छ ।

तर वेभ समूहका सदस्यहरुमा बढ्दो उन्मार आफूसँग असहमत हुनेहरुप्रतिको घृणा र हिंस्रक व्यवहारलाई लिएर वेंंगरका कक्षाका केही छात्रछात्राहरुले असहज महसूस गरिरहेका हुन्छन् । वेंगरकी पत्नी पनि उसको स्वभावमा आइरहेका बदलावहरुले चिन्तित छिन् । उनी भन्छिन् कि तिम्रा विद्यार्थीहरु तिम्रो हरेक कुरालाई आँखा चिम्लेर पालना गरिरहेका छन् र यस कुराले तिमी आफैं पनि बदलिन थालेका छौ । तिमीलाई यी सबै कुराहरु राम्रो लागिरहेको छ । वेंगर उनीसँग रिसाउछन् र उनलाई अपमानित गरिदिन्छन् । यता वेंंगरको विरोध गर्ने एक छात्रा कारो र उसको केटा साथी मार्कोका बीच झगडा हुन्छ । कारो मार्कोलाई वेभले उसलाई पूर्ण रुपमा व्रेनवाश गरिदिएको बताउँछन् । मार्कोले उसलाई हातपात गर्छन् । आफ्नो व्यवहारले दुःखी भएर मार्को वेंगरकोमा जान्छ र उसलाई वेभ प्रोजेक्ट रोक्नका लागि भन्छन् । वेंगर पनि यसमा सहमत देखिन्छन् र भोलिपल्ट स्कुलको सभाकक्षमा वेभ सदस्यहरुको एउटा भेला डाक्छन् ।

भेलामा वेंगरले ढोकाहरु बन्द गराउँछन् र एउटा जोशिलो भाषण दिन्छन् । मार्कोले त्यसको विरोध गर्दा वेंगरले उसलाई देशद्रोहीको संज्ञा दिन्छन् र मार्कोलाई सजाय दिनको लागि उसलाई मञ्चमा ल्याउनका लागि विद्यार्थीहरुलाई आदेश दिन्छन् । यथार्थमा वेंगरले ‘द वेभ’को असर कति छ भन्ने जाँच्नको लागि अभिनय गरिरहेका हुन्छन् । फेरि वेंगर आफूले वेभलाई भंग गर्न लागेको घोषणा गर्छन् । एउटा छात्र डेनिश भन्छन् कि उसले यस आन्दोलनको राम्रो कुरालाई कायम राखिराख्नु पर्छ । वेंगर ‘द वेभ’को सोचाइलाई फाशिष्ट घोषित गरिदिन्छन् र “फासीवादको नकारात्मक तत्त्वहरुलाई टाढा राखेर राम्रो कुरालाई कायम राखिराख्नको लागि कुनै तरिका छैन, त्यसैले हामीले यसलाई खत्तन गर्नैपर्छ” भनेर भन्छन् ।

https://4.bp.blogspot.com/

टिम नाम गरेका एक विद्यार्थी हुन्छन् । परिवार र सामाजिक उपेक्षाको शिकार उनी वेभमा आएर आफ्नो सार्थकताको महसूस गर्न थालेका थिए । उनी वेंगरको वेभलाई भंग गर्ने घोषणाले आफू ठगिएको महसूस गर्छन् । उनी ‘द वेभ’ खत्तमा भएको कुरा मान्न अस्वीकार गर्छन् । उनी पेस्तोल निकाल्छन् । त्यसको विरोध गर्दा उनी एउटा विद्यार्थीलाई गोली हानेर घायल बनाउँछन् र अन्त्यमा आफ्नो मुखमा गोली हानेर आत्महत्या गर्छन् ।

यहाँ आएर फिल्म पनि समाप्त हुन्छ ।

यसरी सोच्दै नसोचेको क्लाइमेक्सका साथ अन्त्य हुने फिल्मले दर्शकहरुलाई भित्रैदेखि हल्लाइदिन्छ र धेरै सवालहरुमा सोच्नका लागि छाडिदिन्छ ।

Lucknow Cinephiles बाट ।Title photo: https://a.ltrbxd.com