ली कुआन यु, संबिधान र पुरानो जुत्ता

 

नेपालको संबैधानिक विकासक्रमलाई हेर्दा यो अत्यन्तै अस्थिर रहेको पाईन्छ । ७६ वर्षमा नेपालले ७ वटा संबिधानहरू देखिसकेको छ । ती हुन् पदम शमशेरको नेपाल सरकार वैधानिक कानुन २००४, नेपालको अन्तरिम शासन विधान २००७, नेपाल अधिराज्यको संविधान २०१५, नेपालको संविधान २०१९, नेपाल अधिराज्यको संविधान २०४७, नेपालको अन्तरिम संविधान २०६३ र नेपालको संविधान २०७२ ।

नेपालमा संविधानको औसत आयु १० वर्ष पनि छैन । दश वर्षपनि नपुग्दै नेपालमा संबिधानलाई च्यातेर इतिहासको रद्धिको टोकरीमा फ्याक्ने परम्परा छ । यो इतिहासलाई हेर्ने हो भने अहिलेको संबिधानको भबिस्य पनि खासै उज्ज्वल देखिदैन ।

नेपालीहरुमा संबिधानलाई क्रमिक विकास हुन दिने, समय अनुरुप सुधार गर्ने न त धैर्य छ न शिप नै छ। हामीलाई क्रान्तिकारी र परिवर्तनकारी नाराले एकदमै चाडो प्रभावित गर्छ । यहाँ हरेक एकदुई दसकमा नेतृत्वको असफलतालाई व्यवस्थाको असफलतासँग जोड्दै ठुल्ठुला आन्दोलन हुन्छन् । र ब्यबस्था परिवर्तन संगै संबिधान पनि फेरिन्छ ।

तर त्यसले पनि हाम्रा समस्याको कुनै समाधान दिदैन । किनकि सबै संबिधानहरुको चरित मुलत उस्तैउस्तै नै हुन्छन् । संबिधानमा राज्यका विभिन्न अंग बिचको सम्बन्ध र अधिकारहरुको बाडफाड जस्ता मोटामोटा कुराहरु उल्लेख हुन्छन् । यसले सामान्य मानिसहरुको जीवनमा तात्विक केही असर पार्दैन ।

जनताको सिधा सम्बन्ध संबिधानसँग भन्दापनि मुलुकी ऐन हुन्छ । जसले उनीहरुको दैनिक जीवन लाई प्रभावित पारिरहेको हुन्छ । संबिधानले देश बिकास गर्ने र रोजगारी दिने पनि होईन । त्यो काम त राजनीतिक नेतृत्वले गर्ने हो । तर राजनीतिक नेतृवको असफलताको बोझ संबिधानले खेप्नुपर्छ ।

नेपालमा प्राय सबै नेताले बिकाशको बिम्बका रुपमा सिंगापुरको नाम लिन्छन् । सिंगापुरका रास्ट्रपिता मानिने ली कुआन यु ले संबिधानका बारेमा सारै घतलाग्दो कुरा गरेका छन् ।

उनले भनेका थिए ‘संबिधान जुत्ता जस्तै हुन्छ । जुत्ता जति पुरानो भयो त्यति राम्रो संग फिट हुन्छ । जुत्तालाई तन्क्याउनुहोस, नरम बनाउनुहोस, तलुवा फेर्नुहोस र मर्मत गर्नुहोस् । त्यो भर्खर किनेको नया जुत्ता भन्दा असल हुन्छ ।’ ली कुआन यु अझ थपछन् ‘धेरै देशहरुले स्वतन्त्रतापछि विभिन्न संबिधानहरू प्रयोग गरे । ति देशले संसदीय व्यवस्था, रास्ट्रपति प्रणाली, सैनिक शासन, जनवादी गणतन्त्र फेरी सैनिक शासनसम्म प्रयोग गरे तर त्यसले स्थिरता र बैधानिकता ल्याएन । त्यसैले म नया पुस्ताको आवस्यकतालाई मिल्ने परिवर्तन चाहिएतापनि पुरानै जुत्तालाई तनक्याउन र सजिलो बनाउन उपयुत्त हुन्छ भन्ने कुरामा विश्वास गर्छु ।’

जतिबेला पनि राम नाम जस्तै सिंगापुरको नाम लिने हाम्रा नेताहरुले ली कुआन युको यो भनाइको मर्मलाई बुझ्न सक्लान् ?