इरानका सर्वोच्च नेता खोमेनीद्वारा अमेरिकी आणविक प्रस्ताव अस्वीकार

इरानका सर्वोच्च नेता आयातोल्लाह अली खोमेनीले अमेरिकाबाट आएको नयाँ आणविक सम्झौताको प्रस्तावलाई अस्वीकार गरेका छन् । उनले युरेनियम सम्बर्द्ध न(uranium enrichment) इरानको आणविक कार्यक्रमको "मुख्य" अङ्ग भएको स्पष्ट पारेका छन्।

उक्त अभिव्यक्ति उनले तेहरानमा आयोजित इस्लामिक गणतन्त्रका संस्थापक इमाम खोमेनीको ३६औँ स्मृति समारोहमा दिएका थिए। खोमेनीले आणविक उद्योगलाई केवल स्वच्छ र सस्तो ऊर्जा उत्पादनको माध्यम नभई, चिकित्सा उपकरण निर्माण, अन्तरिक्ष प्रविधि लगायतका विविध वैज्ञानिक क्षेत्रहरूमा प्रभाव पार्ने "मूल उद्योग" को रूपमा वर्णन गरे।

उनका अनुसार, युरेनियम समृद्धि बिना इरानको आणविक उद्योग "निरर्थक" हुनेछ। उनले आरोप लगाए कि अमेरिका इरानलाई आफ्नो सम्पूर्ण आणविक उद्योग परित्याग गर्न बाध्य गराउन चाहन्छ र त्यसको सट्टा रेडियोफार्मास्युटिकल्स, आणविक ऊर्जा र अन्य आवश्यकताहरूका लागि अमेरिकामाथि निर्भर बनाउने प्रयासमा छ।

खोमेनीले स्पष्ट रूपमा भने, "हाम्रो जवाफ स्पष्ट छ... अमेरिका र इजरायल इरानको आणविक उद्योग विरुद्ध केही गर्न सक्दैनन्।" साथै, उनले इरानले पूर्ण आणविक इन्धन चक्र विकास गर्न सफल भएको पनि उल्लेख गरे।

यी टिप्पणीहरू अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पले आफ्नो सामाजिक सञ्जाल साइट 'ट्रुथ सोसल' मा दिएको बयानपछि आएका हुन्, जसमा ट्रम्पले सम्भावित आणविक सम्झौताअन्तर्गत इरानलाई कुनै पनि युरेनियम समृद्धि अनुमति नदिने बताएका थिए।

अप्रिलदेखि, इरान र अमेरिका बीच ओमान र रोममा पाँच चरणका अप्रत्यक्ष वार्ताहरू सम्पन्न भइसकेका छन्, जसमा तेहरानको आणविक गतिविधि र अमेरिकी प्रतिबन्धहरू हटाउने सम्भावनाहरूमा केन्द्रित छलफल भएको छ। छैटौँ चरणको वार्ता छिट्टै हुने अपेक्षा गरिएको छ, यद्यपि यसको मिति र स्थान अझै घोषणा गरिएको छैन।

हालसालै, अमेरिकाले बारम्बार इरानलाई युरेनियम समृद्धि पूर्ण रूपमा रोक्न आग्रह गरेको छ, जुन तेहरानले दृढतापूर्वक अस्वीकार गर्दै आएको छ।

ऐतिहासिक पृष्ठभूमि: विश्वासको संकटको सुरुवात

इरान-अमेरिका सम्बन्धको जरा १९५३ मा पुगेको देखिन्छ, जब अमेरिकी केन्द्रीय गुप्तचर संस्था (CIA) र बेलायती MI6 को सहयोगमा इरानका प्रधानमन्त्री मोहम्मद मोसाद्देगलाई हटाइयो। मोसाद्देगले ईरानी तेल उद्योगलाई राष्ट्रियकरण गरेपछि पश्चिमी शक्तिहरू असन्तुष्ट भए। यस घटनाले ईरानी जनतामा अमेरिकी हस्तक्षेपप्रति गहिरो अविश्वास जन्मायो। त्यसपछि, अमेरिका समर्थित शाह मोहम्मद रेजा पहलवीको शासनले पश्चिमीकरणलाई बढावा दियो, जसले धार्मिक र राष्ट्रवादी समूहहरूलाई असन्तुष्ट बनायो। यस असन्तुष्टिले १९७९ को इस्लामिक क्रान्तिमा परिणत भयो, जसपछि अमेरिका र इरानबीचको सम्बन्ध पूर्ण रूपमा बिग्रियो।

आणविक कार्यक्रम र विश्वासको संकट

१९५७ मा अमेरिका र इरानबीचको आणविक सहकार्यले इरानलाई पहिलो आणविक रिएक्टर प्रदान गर्यो। तर, २००० को दशकमा अमेरिका र उसका सहयोगीहरूले इरानको आणविक कार्यक्रमलाई हतियार विकासको प्रयासको रूपमा हेर्न थाले। इरानले भने आफ्नो कार्यक्रम शान्तिपूर्ण ऊर्जा उत्पादनका लागि भएको दाबी गर्यो। २०१५ मा संयुक्त व्यापक कार्य योजना (JCPOA) अन्तर्गत इरानले आफ्नो आणविक गतिविधिमा सीमितता स्वीकार गर्यो, जसको बदलामा उसमाथि लगाइएको केही प्रतिबन्धहरू हटाइयो। तर, २०१८ मा ट्रम्प प्रशासनले एकपक्षीय रूपमा यो सम्झौताबाट बाहिरिएर पुनः प्रतिबन्धहरू लगायो, जसले इरानलाई पुनः उच्च स्तरमा युरेनियम समृद्ध गर्न प्रेरित गर्यो।

शक्ति संघर्ष र क्षेत्रीय प्रभाव

अमेरिकाले इरानलाई क्षेत्रीय स्थायित्वमा खतरा मान्दै आएको छ। इरानले हिजबुल्लाह, हमास, हुथी विद्रोहीजस्ता समूहहरूलाई समर्थन दिएको आरोप अमेरिकाले लगाउँदै आएको छ। अर्कोतर्फ, इरानले अमेरिकालाई आफ्नो आन्तरिक मामिलामा हस्तक्षेप गर्ने र आफूविरुद्ध साउदी अरेबिया र इजरायल लगायतका क्षेत्रीय प्रतिस्पर्धीहरूलाई उचाल्ने र समर्थन गर्ने गरेको आरोप लगाउँदै आएको छ। यी परस्पर विरोधी दृष्टिकोणहरूले द्वन्द्वलाई अझ जटिल बनाएको छ।

आन्तरिक राजनीति र वैदेशिक नीति

इरानको आन्तरिक राजनीतिमा सुधारवादी र कठोरपन्थीबीचको संघर्षले पनि अमेरिका-इरान सम्बन्धलाई प्रभावित पार्दछ। सुधारवादीहरू अमेरिकासँगको सम्बन्ध सुधार गर्न इच्छुक छन्, तर कठोरपन्थीहरू यसलाई इस्लामिक क्रान्तिको उपलब्धिमा खतरा मान्दछन्। कठोरपन्थीहरूले अमेरिका विरुद्धको भावनालाई आन्तरिक समर्थन जुटाउन प्रयोग गर्ने गरेका छन्। आर्थिक संकट र जनताको असन्तुष्टिले पनि सरकारलाई बाह्य शत्रु देखाएर आन्तरिक एकता कायम राख्ने रणनीति अपनाउन प्रेरित गरेको देखिन्छ।

हालको अवस्था र सम्भावित मार्ग

हालैका वार्ताहरूमा अमेरिका र इरानबीचको अविश्वास अझै कायम छ। अमेरिका चाहन्छ कि इरानले आफ्नो युरेनियम समृद्धि कार्यक्रम पूर्ण रूपमा बन्द गरोस्, जबकि इरानले आफ्नो सार्वभौमिकता र आत्मनिर्भरता कायम राख्न चाहन्छ। इरानको आणविक कार्यक्रमलाई अमेरिकाले ‘आफ्नो पोष्य राष्ट्र’ इजरायलको अस्तित्वमाथिको सबैभन्दा ठूलो खतरा ठान्छ । इरानले क्षेत्रीय समृद्धि कन्सोर्टियमको प्रस्तावमा चासो देखाएको भए पनि, स्थान र राजनीतिक इच्छाशक्तिमा निर्भर गर्दैछ। ओमानजस्ता देशहरूले मध्यस्थता प्रयास गरिरहेका छन्, तर दुवै पक्षको कठोर अडानले समाधान कठिन बनाएको छ।

निष्कर्ष

इरान-अमेरिका द्वन्द्व केवल आणविक कार्यक्रम वा क्षेत्रीय प्रभावको विषय मात्र होइन; यो ऐतिहासिक अविश्वास, शक्ति संघर्ष, आन्तरिक राजनीति र वैदेशिक हस्तक्षेपको जटिल मिश्रण हो। समाधानका लागि दुवै पक्षले पारस्परिक सम्मान, ऐतिहासिक घटनाक्रमहरुको असरलाई स्वीकार्ने र समस्याहरुको हल बलको माध्यमबाट हैन, संवादको माध्यमबाटै खोज्ने कुरामा इमान्दार बन्नु आवश्यक छ। अन्यथा, यो द्वन्द्व अझ गहिरो हुँदै भयानक युद्धको तहमा जान सक्छ, जसको असर केवल यी दुई राष्ट्रमा सीमित नरहने पक्का छ ।

Image: https://english.news.cn