कुशेऔंसी: जिउँदा पिता र दिवंगत पितृलाई सम्झने–सम्मान गर्ने पर्व !

कुशेऔंसी हिन्दू धर्ममा विशेष महत्व राख्ने एक पर्व हो। यो पर्व भाद्र महिनाको कृष्ण पक्षको औंसी (अमावस्या) मा मनाइन्छ। यस दिनलाई विशेष गरी पितृहरूको तर्पण र सम्मानको लागि महत्त्वपूर्ण मानिन्छ। कुशेऔंसीलाई बुबाको मुख हेर्ने दिन पनि भनिन्छ, जहाँ सन्तानले आफ्ना जीवित पितालाई सम्मान र श्रद्धा व्यक्त गर्छन्।

कुशेऔंसीको कथा:

कुशेऔंसीको सम्बन्ध पौराणिक कथा र धार्मिक परम्परासँग गहिरो छ। एउटा प्रचलित कथा अनुसार, एक पटक, एक साधुले भगवान विष्णुलाई प्रसन्न गर्न कठोर तपस्या गरे। साधुको तपस्याबाट प्रसन्न भएर, भगवान विष्णुले उनलाई दर्शन दिए र वरदान माग्न भने।

साधुले भने, "हे भगवान, म तपाईसँग यस्तो वरदान चाहन्छु कि मरेपछि म र मेरा पितृहरूले मुक्ति प्राप्ति गरुन्।" साधुको यो इच्छा सुनेर भगवान विष्णुले वरदान दिँदै भने, "हे साधु, तिमीले कुशको प्रयोग गरी आफ्नो पितृहरूको तर्पण गर, जसले गर्दा तिमी र तिमीका पितृहरूले मुक्ति प्राप्त गर्नेछ।" भगवान विष्णुले साधुलाई वरदान दिए र आफ्ना कपालहरूबाट कुश (एक प्रकारको पवित्र घाँस) उत्पन्न गरे।

यही धार्मिक मान्यताका आधारमा कुशलाई हिन्दू धर्ममा अत्यन्तै पवित्र मानिन्छ। कुशेऔंसीका दिन कुशलाई घरमा ल्याई पूजा गर्ने, पितृहरूको तर्पण गर्ने, र विशेष गरी गोकर्णेश्वर महादेवको पूजा गर्ने परम्परा चल्दै आएको छ।

त्यस्तै स्वस्थानी, श्रीमद्भागवत महापुराण, विष्णु पुराण आदिमा जालन्धरको पत्नी वृन्दाले भगवान विष्णुलाई दिएको चार श्रापमध्ये घाँस हुनपरोस् भन्ने श्राप पनि एक थियो । वृन्दाकै श्रापअनुसार भगवान विष्णु घाँसको रुपमा कुश भएको मानिन्छ । त्यसैले कुशलाई भगवान विष्णुको स्वरुप मानिन्छ ।

धार्मिक मान्यताअनुसार आज उखालेको कुश वर्षभरि पवित्र मानिने, धार्मिक कर्मकाण्डमा उपयोग गर्न मिल्ने हुन्छ भने अरु दिन उखालेको कुश त्यही दिन मात्रै प्रयोग गर्न मिल्छ ।

कुशेऔंसीको महत्व:

पितृ तर्पण: कुशेऔंसीका दिन विशेष गरी पितृहरूको तर्पण गरिन्छ। यो दिन सन्तानले आफ्ना दिवंगत पिताको आत्माको शान्तिका लागि तर्पण, श्राद्ध, र पिण्डदान गर्छन्। कुशलाई पवित्र मानिने भएकाले यसलाई तर्पणमा प्रयोग गरिन्छ।

पवित्रता र धार्मिक कार्य: कुशलाई हिन्दू धर्ममा अत्यन्तै पवित्र मानिन्छ। यस दिन कुश घरमा ल्याएर राख्नाले घरमा सकारात्मक ऊर्जा र पवित्रता प्राप्त हुन्छ भन्ने विश्वास छ। धार्मिक कार्यहरू, जप, तप, पूजा आदिमा कुशको प्रयोग अनिवार्य मानिन्छ।

बुबाको सम्मान: यो पर्व बुबाको मुख हेर्ने दिनको रूपमा पनि मनाइन्छ। यस दिन सन्तानले आफ्ना बुबालाई सम्मानस्वरूप विशेष भोजन, नयाँ कपडा, र अन्य उपहारहरू प्रदान गर्छन्। यो परम्पराले परिवारमा एकता, प्रेम, र आदरभावलाई प्रोत्साहित गर्छ।

यसरी, कुशेऔंसी हिन्दू धर्ममा पितृहरूको सम्मान, पारिवारिक एकता, र धार्मिक पवित्रताको प्रतीकको रूपमा महत्त्वपूर्ण मानिन्छ।

०००

कुशेऔंसीका दिन काठमाडौं, गोकर्णस्थित गोकर्णेश्वर मन्दिरमा पितृ तर्पण र श्राद्ध कर्म गर्न श्रद्धालुहरू भेला हुने गर्छन् ।  महादेवको मन्दिर रहेको यस क्षेत्रलाई हिन्दू धर्म मान्नेहरुले पवित्र धार्मिकस्थल उत्तरगया भनेर विश्वास गर्ने गर्छन् । हिन्दू धार्मिक आस्थामा अत्यन्तै पवित्र मानिने बागमती नदीको किनारमा अवस्थित उक्त मन्दिरमा कुशेऔंसीका दिन  पूजा गर्ने र श्राद्ध गर्ने व्यक्तिलाई पितृहरूको आशीर्वाद प्राप्त हुन्छ तथा आजको दिन दिइने तर्पणले दिवंगत पिताको आत्मालाई शान्ति मिल्छ भन्ने भन्ने धार्मिक मान्यता छ ।

के कुरा प्रष्ट हुनु जरुरी छ भने कुशेऔंसीमा पितृहरुको श्राद्ध गर्ने, तर्पण दिने र मोक्ष प्राप्त गर्ने भन्ने कुरा विशुद्ध धार्मिक आस्था र मान्यताका कुरा हुन्, त्यो हिन्दू संस्कार–संस्कृतिसँग जोडिएका कुरा हुन् । यी कुराहरुको कुनै वैज्ञानिक आधारहरु त छैनन् । तर यसको सकारात्मक पक्ष के हो भने यस्ता संस्कार–संस्कृतिले हामीलाई दिवंगतहरुको सम्झना तथा जीवितहरुको सम्मान गर्नुपर्ने कुरा भने अवश्य पनि सिकाउँछ ।