कसरी निर्धारण हुन्छ सुनको बजार मूल्य ?

पछिल्ला दिनहरूमा सुनको बजार मूल्य उकालो लाग्ने र केही तल झर्ने गरिरहेको छ। यसरी किन सुनको मूल्य तलमाथि भइरहन्छ? किन बजारका अन्य धातुहरू जस्तै यसको मूल्य कुनै निश्चित समयसम्म स्थिर रहँदैन? धेरैको मनमा यस्तो प्रश्न उठ्न सक्छ।

सुनको बजार मूल्य निर्धारण विभिन्न कारकहरूमा आधारित हुन्छ। यसको बजार मूल्य निर्धारणको प्रक्रिया जटिल छ। यसमा सुनको विश्वव्यापी माग र आपूर्ति, विश्वव्यापी घटनाक्रम, मुद्रास्फीति, मुद्रा विनिमय दरहरू, र अन्य वित्तीय कारकहरूले निर्णायक भूमिका खेलिरहेका छन्। यहाँ विश्व बजारमा सुनको मूल्य निर्धारणमा मुख्य भूमिका खेल्ने केही कारणहरूको चर्चा गरिएको छ।

विश्व बजारमा सुनको मूल्य लन्डन बुलियन मार्केट एसोसिएसन (LBMA) ले निर्धारण गर्छ। यो विश्वभरका ठूला बैंकहरू, व्यापारीहरू, र अन्य वित्तीय संस्थाहरूको सहभागिता रहेको बजार हो। LBMA द्वारा दैनिक दुई पटक (AM र PM) मा "London Gold Fixing" नामक मूल्य निर्धारण गरिन्छ, जसले विश्वव्यापी बजारमा सुनको मूल्यलाई मार्गदर्शन गर्छ।

सुनको मूल्यको कुरा गर्दा सुनिने अर्को शब्द हो, "स्पट प्राइस" (Spot Price)। स्पट प्राइस भनेको तुरुन्तको कारोबारको लागि निश्चित गरिएको मूल्य हो। अर्को शब्दमा भन्दा, यो वास्तविक समयमा बजारमा कारोबार भइरहेको सुनको मूल्य हो। स्पट प्राइसले बजारमा सोही समयमा कारोबार भइरहेको सुनको मूल्यलाई दर्साउँछ, र सोही मूल्यमा आधारित रहेर संसारभरका बजारहरूमा सुनको कारोबार गरिन्छ।

सुनमा पनि वस्तु विनिमयको आधारभूत माग र आपूर्तिको नियम लागु हुन्छ। जब सुनको माग उच्च हुन्छ (जस्तै आर्थिक अनिश्चितताका समयमा), तब मूल्य बढ्छ। यदि सुनको आपूर्ति बढी हुन्छ वा माग घट्छ भने मूल्य घट्न सक्छ। खानीहरूबाट सुनको उत्पादन, रिसाइकलिङ, र उद्योगको मागले पनि यसको मूल्यलाई प्रभावित गर्छ।

विश्व अर्थतन्त्रका मूल खेलाडी मुलुकहरूमा मुद्रास्फीति बढ्दा मुद्राको क्रयशक्ति घट्छ। त्यस्तो अवस्थामा सुनको मूल्य बढ्ने हुन्छ, किनभने सुनलाई मुद्रास्फीति विरुद्धको सुरक्षित लगानी मानिन्छ। फलतः जब मुद्रास्फीति उच्च हुन्छ, लगानीकर्ताहरू सुनमा लगानी गर्न रुचाउँछन्, जसले स्वाभाविक रूपमा सुनको मूल्य बढाउँछ।

त्यसैले, अमेरिकी डलरको विनिमय दरमा हुने उतारचढावले सुनको मूल्यमा ठूलो प्रभाव पार्छ। अमेरिकी डलरमा सुनको मूल्याङ्कन गरिँदै आएको छ, किनभने डलर विश्वव्यापी कारोबारको मुख्य मुद्रा रहँदै आएको छ। यसले गर्दा जब डलर कमजोर हुन्छ, सुनको मूल्य बढ्न जान्छ। माथि पनि उल्लेख भइसकेको छ कि डलर कमजोर हुँदा लगानीकर्ताहरू सुनमा लगानी गर्न रुचाउँछन्, जसले सुनको माग र मूल्यलाई बढाउँछ। डलरको मूल्य बलियो हुँदा, फेरि स्वाभाविक रूपमा सुनको मूल्य घट्न सक्छ।

सुनको मूल्यमा प्रभाव पार्ने अर्को प्रमुख पक्ष भनेको भूराजनीति पनि हो। युद्ध, राजनीतिक अस्थिरता, र अन्तर्राष्ट्रिय तनाव जस्ता भू-राजनीतिक घटनाहरूले सुनको बजार मूल्यमा प्रभाव पार्छन्। यस्ता परिस्थितिहरूमा लगानीकर्ताहरू सुरक्षित आश्रयको रूपमा सुनमा लगानी गर्न रुचाउँछन्, जसले सुनको मूल्य बढाउँछ।

विश्वका प्रमुख अर्थतन्त्रका केन्द्रीय बैंकहरूले आफ्नो विदेशी मुद्रा आरक्षित गर्न सुनको मात्रा बढाउने वा घटाउने निर्णय लिँदा पनि त्यसले सुनको मूल्यमा असर पार्छ। कुनै पनि कारणले विभिन्न मुलुकका केन्द्रीय बैंकहरूले ठूलो मात्रामा सुन खरिद गर्दा, त्यसले विश्व बजारमा सुनको मागमा वृद्धि गराउँछ र मूल्य बढ्न सक्छ। त्यस्तै, केन्द्रीय बैंकहरूले सुन बेच्दा बजारमा सुनको पर्याप्त आपूर्ति भएर त्यसको मूल्य घट्न सक्छ।

अर्थतन्त्रको दीर्घकालीन दृष्टिकोणले पनि सुनको मूल्य निर्धारणमा भूमिका खेल्छ। यदि विश्व अर्थतन्त्र नकारात्मकतातिर जाने अवस्था आकलन गरिन्छ भने लगानीकर्ताहरू सुनमा लगानी गर्न रुचाउँछन्, जसले विश्व बजारमा सुनको मूल्य बढाउँछ। विपरीत, आर्थिक सुधारको अवस्थामा लगानीकर्ताहरू सुन बाहेकका अन्य सम्पत्तिमा लगानी गर्न आकर्षित हुन्छन्, जसले गर्दा सुनको मूल्य स्थिर रहन वा घट्न सक्छ।

बजारमा सुन विभिन्न मुलुकहरूमा हुने खानी उत्खननबाट आउने गर्छ। खानीहरूबाट सुनको उत्पादनमा हुने तलमाथिले पनि यसको मूल्य निर्धारणमा थोरै धेरै असर पार्छ। खानी उत्पादनमा कमी आएमा स्वाभाविक रूपमा विश्व बजारमा त्यसको आपूर्तिमा कमी आउँछ र सुनको मूल्य बढ्न सक्छ। सुनका नयाँ खानीहरू पत्ता लागेमा उत्पादनमा वृद्धि भई विश्व बजारमा सुनको मूल्य घट्न सक्छ।

अर्थतन्त्रमा प्रभाव पार्न सक्ने लगानीकर्ताहरूको भावना र मनोवृत्तिले पनि सुनको मूल्यमा प्रभाव पार्छ। यदि लगानीकर्ताहरू अर्थतन्त्र वा शेयर बजारमा अनिश्चित महसुस गर्छन् भने, तिनीहरूले सुनमा लगानी गर्छन्, जसले सुनको मूल्य बढाउँछ। सकारात्मक आर्थिक सङ्केतहरूले भने सुनको मूल्यमा कमी ल्याउन सक्छ ।